جواهرات بی‌همتای ایران؛ از تخت طاووس تا الماس دریای نور
ارزش جواهراتی که در موزه جواهرات ملی ایران نگهداری می‌شوند، چه‌قدر است؟ هیچ کس در دنیا جواب این سوال را نمی‌داند. این گنجینه بی‌مانند تنها بخشی از گنجینه جواهرات ایران است که غارت نشده و همچنان در ایران باقی مانده است.
دریای نور
تاریخچه الماس دریای نور به
افسانه‌ها می‌رسد. بنا بر روایات این الماس را رستم در جنگ با تورانیان
تصاحب نمود تا این که در جنگ‌ها به غارت رفت و به دست شاه هند افتاد. با
این حال نادر شاه در سال ۱۷۳۹ در جنگ با هند الماس کوه نور و دریای نور را
دوباره به ایران بازگرداند. به گزارش موزه جواهرات پس از قتل نادر، الماس
کوه نور به غارت رفت و از ایران خارج شد اما الماس دریای نور همچنان در
ایران نگهداری می‌شود.
شاید این الماس در میان جواهرات ملی ایران، مقام اول را دارا باشد. این
الماس معروف و الماس کوه نور، ظاهراً به علت قرابت نام، پیوسته یک زوج به
شمار می‌آمده اند، در حالی که از نظر تراش و رنگ هیچ وجه مشترکی با یکدیگر
ندارند. هر دو گوهر از آن نادر شاه بود، اما الماس کوه نور، بعد از مرگ
نادر شاه، توسط احمدشاه درانی به افغانستان برده شد. بعداز احمدشاه، به شاه
شجاع منتقل شد و پس از شکست شاه شجاع به دست سردار هندی، ملقب به شیر
پنجاب، الماس مزبور به تصرف سردار نامبرده درآمد. این گوهرها بعدها به دست
کمپانی هند شرقی افتاد و بدان وسیله به دربار انگلستان راه جست و به ملکه
ویکتوریا هدیه گردید. هم اکنون نیز این گوهر در تاج ملکه الیزابت، مادر
ملکه فعلی انگلستان، نصب است.
الماس دریای نور، پس از قتل نادرشاه، به
نوه او شاهرخ میرزا رسید، سپس به دست امیرعلم خان خزیمه و بعداً به دست
لطفعلی خان زند افتاد. هنگامیکه لطفعلی خان به دست آقا محمدخان قاجار شکست
خورد، گوهر مذبور به گنجینه جواهرات قاجار منتقل گشت.
ناصرالدین شاه
معتقد بود این گوهر یکی از گوهرهای تاج کوروش بوده است و خود او بسیار به
این گوهر گرانبها علاقه داشت و زمانی آن را به کلاه و گاهی به سینه خود نصب
می کرد و حتی تولیت دریای نور را منصبی مخصوص قرار داد و این افتخار مهم
را به اعیان و بزرگان کشور محول می داشت.
دریای نور بعدها داخل موزه
دولتی گردید و اینک زینت بخش خزانه جواهرات ملی است. وزن دریای نور 182
قیراط است و رنگ آن صورتی است که کمیاب‌ترین رنگ الماس است.
در سال 1344، هنگام بررسی جواهرات ملی توسط دانشمندان کانادایی، درباره این گوهر نکته بسیار جالب توجهی کشف شد:
تاورنیه، سیاحتگر و جواهرشناس معروف فرانسوی، در کتاب خود از الماس صورتی
رنگ به وزن 242 قیراط سخن می گوید و اشاره می کند در سال 1642 میلادی آن را
در شرق دیده است و نقشه و اندازه های آن را نیز در کتاب شرح می دهد و آن
را Grand Table Diamante ( الماس یا لوح بزرگ ) می نامد. رنگ و شکل این
الماس توجه دانشمندان کانادایی را جلب کرد و ایشان معتقدند الماس دریای نور
و نورالعین در اصل یک قطعه الماس بوده و بعداً آنرا به دو تکه قسمت نموده
اند که تکه بزرگ آن دریای نور نام گرفته و تکه کوچک آن که به وزن 60 قیراط
است، نورالعین نامیده شده و در حال حاضر در وسط نیم تاج شماره 2 گنجه 26
قرار دارد.
تخت طاووس
این تخت به فرمان فتحعلیشاه در سال ۱۲۱۶ قمری و با جواهرات و طلای
موجود در خزانه ساخته شد و به‌دلیل وجود نشان خورشید در بالای تخت، به تخت
خورشید معروف شد. البته بعد از ازدواج فتحعلیشاه با «طاووس تاج‌الدوله»
تخت طاووس نام گرفت.
به فرمان فتحعلی شاه در سال 1216 هجری قمری، تختی عظیم و مجلل به مباشرت
نظام الدوله محمدحسین خان صدر اصفهانی فرمانفرمای اصفهان با جواهر و طلای
موجود در خزانه ساخته شد و به مناسبت نقش خورشید مرصعی که در صدر تخت تعبیه
شده است به نام تخت خورشید معروف گردید.
تخت خورشید سالها به همان نام
نامیده می شد تا اینکه فتحعلی شاه با طاووس تاج الدوله ازدواج نمود. از
همان زمان به مناسبت نام او، تخت به نام طاووس مشهور شد. بعضی از ایرانیان
می پنداشتند که تخت مذکور همان "تخت طاووس" هند است و با مقایسه و توصیفی
که تاورنیه از تخت طاووس کرده و آنچه خود از تخت طاووس موجود دیده و
استنباط کرده به این نتیجه رسیده که ادعای مدعیان باطل است و برای اطمینان و
تأیید نظر خود با ناصرالدین شاه مذاکره و از ایشان استفسار کرده و مطمئن
شده است تخت طاووس به امر فتحعلی شاه ساخته شده و به نام همسر او طاووس
خانم، تخت طاووس نامیده شده است. پس از درگذشت فتحعلیشاه، سالها بعد
ناصرالدین شاه که در ضبط و ربط جواهر و نفایس سلطنتی، عنایت خاص داشت دستور
داد تا تخت یاد شده را تعمیر کرده و تغییراتی جزئی در شکل ظاهر آن دادند
از جمله اشعاری که مضمون آنها کیفیت تعمیر تخت به امر ناصرالدین شاه است،
در کتیبه اطراف تخت به خط نستعلیق خوش در مصراعهای مجزا از یکدیگر روی
زمینه زر، به مینای لاجوردی نگاشته شده است. این مصراع ها فعلاً مرتب و
دنبال یکدیگر نصب شده است و پیداست که در تعمیر بعدی آنها در جای خود
نشانده‌‌اند. تخت مذکور تا سال 1360 در تالار کاخ گلستان نگهداری می گردید.
در تاریخ 17/6/1360 به خزانه جواهرات بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
انتقال یافت تا همواره با توجه به تجانس این تخت با جواهرات موجود در خزانه
(موضوع قانون سال 1316 شمسی) نگهداری شود.
ویترین زمرد
بخشی از جواهرات نادرشاه که حالا در موزه جواهرات ملی ایران وابسته به بانک مرکزی ایران نگهداری می‌شوند.
جقه نادری
جقه نادری، آراسته به الماس و
زمرد، که در وسط آن یک تخمه زمرد دامله درشت خوشرنگ نصب شده است. در زیر
جقه، سه آویز زمرد خوشرنگ امرودی آویخته شده است. قسمت بالای جقه، هفت شقه
است و در دو طرف شقه ها نیز دو ریسه و برگ و گل الماس نشان ساخته اند و از
نوک شقه های جقه، دو آویز زمرد بسیار اعلای سعیدی امرودی آویخته شده است.
در بالای تخمه وسط، هلال الماس نشان و در پایین، در دو سو، شبیه درفش، طبل،
لوله توپ و سرنیزه روی زه زین نصب شده است. پارچه درفش به سه ردیف یاقوت،
الماس و زمرد کمرنگ تقسیم شده است. تمام جقه، آراسته به الماس های فلامک
خوش آب و درشت و ریز است. رضاخان پهلوی، از جقه مزبور گاهی استفاده می کرد.
وزن جقه 33 مثقال و 16 نخود است.
( ساخت ایران، سده 12 ﻫ. ق. )
کلاه عباس‌میرزا
کلاه مروارید‌دوزی‌شده‌ی عباس میرزا (پسر فتحعلیشاه) به‌شکل تاج و از
پارچه‌ی اطلس و مخمل قرمز است که روی آن، مرواریددوزی و پولکدوزی شده و در
بالای آن، یک تخمه‌ی زمرد درشت و الماس نصب شده است.
تاج کیانی
تاج فتحعلی شاه، معروف به تاج
کیانی، که آراسته به الماس، زمرد، یاقوت و مروارید است. این تاج در زمان
فتحعلی شاه ساخته شد و مورد استفاده سلاطین قاجاریه قرار گرفت.
این تاج اولین تاجی است که پس از دوران شاهنشاهی ساسانی به این صورت ساخته شده است.
( ساخت ایران، 1212 ﻫ. ق. )
تاج پهلوی
تاج مورد استفاده رضاخان و
محمدرضا پهلوی. این تاج از طلا و نقره ساخته شده و آراسته به الماس های
برلیان بسیار اعلاء، تخمه های درشت زمرد، یاقوت کبود ومروارید است. کلاه
تاج ابره مخمل قرمز است و در قبه آن که تخمه زمرد خیاره در چنگ نشانده،
قرار دارد.
تاج، در چهار طرف، دارای چهار کنگره پله پله به شکل تاج های
شاهنشاهان ساسانی است که در وسط و زیر کنگره پیشین آن، خورشیدی زرین با
شعاع های الماس نشان و تخمه الماس زرد درشت نصب شده است و در پشت همین
کنگره، جقه پایه دار اسلیمی و در پشت آن پر قو قرار دارد.
شمار گوهرهای
نشانده شده بر تاج چنین است: 3380 قطعه الماس به وزن 1144 قیراط، 5 قطعه
زمرد به وزن 199 قیراط و 2 آنه، 2 قطعه یاقوت کبود به وزن 19 قیراط و 368
حبه مروارید غلطان جور. وزن تاج از زر و گوهر و مخمل، با هم، 444 مثقال،
یعنی در حدود دو کیلو و هشتاد گرم است.
تاجی که قبلاً در تاجگذاری های دوران قاجار، به کار می رفت، تاج کیانی بود، ولی رضاخان پهلوی مایل نبود در تاجگذاری خود از آن استفاده کند. از این روی، در سال 1304 خورشیدی، گروهی از جواهرسازان ایرانی، زیرنظر سراج الدین جواهری، جواهرساز معروف قفقازی و جواهرساز امیر بخارا که از روسیه به ایران مهاجرت کرده بود از گوهرهای منتخب، تاج مزبور را ساختند و رضاخان و محمدرضا پهلوی، برای تاجگذاری های خود از آن استفاده کرده اند.
تاج فرح پهلوی
این تاج در سال ۱۳۴۶ توسط وان کلیف و آرپل از میان جواهرات ملی ساخته شده است. وزن این تاج یک کیلو و ۴۸۹ گرم است و از الماس، برلیان، زمرد، لعل، یاقوت و مروارید ساخته شده است.
کره جواهرنشان
این کره در سال 1291 هجری
قمری، به دستور ناصرالدین شاه، توسط گروهی از جواهرسازان ایرانی به سرپرستی
ابراهیم مسیحی از جواهرات پیاده ای که در خزانه موجود بود، ساخته شد. وزن
خالص طلای به کار رفته در این کره 34 کیلوگرم و وزن جواهرات آن 3656 گرم
است. تعداد کل جواهراتی که در روی کره نصب شده، بالغ بر 51366 قطعه است.
پیدا کردن کشورهای مختلف در میان برق سنگهای گوهرها کار مشکلی است، زیرا به
نظر می آید مهارت سازنده آن در جواهر سازی، بیش از نقشه کشی بوده است.
دریاهای روی کره به وسیله زمرد و خشکی ها به وسیله یاقوت نشان داده شده
است. آسیای جنوب شرقی، ایران و انگلستان با الماس، هندوستان با یاقوت روشن و
آفریقای مرکزی و جنوبی با یاقوت کبود مشخص شده است. خط استوا و سایر خطوط
جغرافیایی با الماس نشان داده شده است. قطر کره تقریباً دو پا (66
سانتیمتر) است و روی پایه ای که تماماً از طلای آراسته به جواهرات است،
قرار دارد.
شمشیر شاهی
دسته شمشیر و غلاف متعلق به سلسله پهلوی، معروف به "شمشیر شاهی" با ٣٠٠٠ سنگ تزیین شده از جمله زمرد، یاقوت و الماس
جبه تاجگذاری رضا شاه
این جبه از ابریشم دست‌بافت است، زمینه‌ی سفید و بتهجقهای درشت دارد. این جبه برای مراسم تاجگذاری رضاشاه دوخته شده و در مراسم تاجگذاری محمدرضا پهلوی در سال ۱۳۴۶ نیز مورد استفاده قرار گرفت، وزن مرواریدهای شنل بیش از ۲۱ مثقال است. هر مثقال حدود ۶/ ۴ گرم است
انفیهدان زمزد
این انفیهدان از 92 قطعه زمرد بسیار اعلا، خوشرنگ و صاف تشکیل شده است.
شمعدان سلام عید
کوزه قلیان تخم شترمرغ
آفتابه لگن
این آفتاب و لگن طلای مینا برای شستن دست در زمان فتحعلیشاه ساخته شد.
تُنگ مینا
این تُنگ، تصاویر گل‌وبوته دارد و بالای آن، تصویر چند زن دیده می‌شود. این تنگ از زیباترین نمونههای میناکاری ایران به‌شمار میآید که در اواخر قرن 18 میلادی ساخته شده است.
